Excursie Knikkende Schroeforchis Spiranthes cernua

[lisavandieren]

Zaterdag 23 augustus hebben we ( Joop Vlieg, Roel Duijnhouwer en ik) onder voorbehoud een excursie nabij Soerendonk gepland om daar de Knikkende schroeforchis, Spiranthes cernua, te gaan bekijken en fotograferen. We hebben toestemming van Staatsbosbeheer voor een kleine groep.
Er volgt binnenkort nog een nieuwsbrief maar als je belangstelling hebt meld je dan alvast aan op mailadres; lisavandieren@gmail.com dan ontvang je nadere informatie.

De excursie is van 11.00 tot maximaal 14.00 uur inclusief wandeltijd naar het veldje.

[jtendam]

Bijzonder: een excursie voor WEO-leden naar een invasieve tuinplant, de basterdschroeforchis, een gekweekte kruising tussen knikkende schroeforchis (S. cernua ‘Chadd’s Ford’) en welriekende schroeforchis (S. odorata) in het natuurgebied Soerendonks Goor. Deze soort komt in de natuur niet voor maar wordt door diverse kwekers in Nederland verkocht. De kruising is groter dan de knikkende schroeforchis – tot 70 of zelfs 100 cm, afhankelijk van welke de moeder- of de vaderplant is - en stelt minder eisen aan de standplaats. Waar de meeste soorten meer dan twee jaar voor reproductie nodig hebben, kan een stukje wortelstok van een basterdschroeforchis onder de juiste omstandigheden al binnen enkele maanden voor bloeiende nakomelingen zorgen” (Gravendeel 2020:7). In 2018 stonden er meer 5000 exemplaren en heeft de soort zich uitgebreid naar andere percelen. Staatsbosbeheer heeft jarenlang met veel inzet geprobeerd deze basterdschroeforchis in het natuurgebied Soerendonks Goor te verwijderen. De bestrijdingsmaatregelen (waaronder elektrocuteren) zijn inmiddels stopgezet en het is niet gelukt de soort te onderdrukken (Mededeling Staatsbosbeheer (9 juli 2025).

Joop ten Dam

[lisavandieren]

De discussie is gevoerd en ook nog niet ten einde.
Ik heb het er graag nog eens over.
Ik vond het vorig jaar een erg mooie plant en gun het anderen ook die te aanschouwen. Staatsbosbeheer heeft toestemming gegeven dus wat is er op tegen voor wie dat wil? Het is een mooi gebied en ik hoop dat de prachtige natuur ons nader tot elkaar brengt (DV).

[Anneke Wagner]

Ik ben het helemaal eens met de reactie van Joop. Hoe mooi ze ook zijn, gezien het gemak waarmee deze invasieve tuinplant zich verspreidt lijkt het me niet wenselijk om daar tussen die duizenden exemplaren met een groep rond te gaan lopen (en ongetwijfeld ook kruipen om ze te fotograferen). En eigenlijk vind ik dan ook dat de WEO zo iets niet zou moeten organiseren.

[Michiel Janssen]

Als SBB die planten niet wil of kan uitroeien zijn ze de facto onderdeel van de natuur daar en zie ik geen reden waarom belangstellenden ze niet zouden mogen bekijken. Ik ben daar jaren geleden toen ze er net een paar jaar stonden met een groepje WEO'ers rondgeleid door een boswachter van SBB en dat vond ik een zeer interessante middag waarbij we ook andere interessante informatie over het gebied te horen kregen. Wat betreft eventuele verspreiding van zaden van deze planten naar andere gebieden denk ik dat we ons goed moeten beseffen dat er dagelijks waarschijnlijk vele tientallen dieren van groot to klein door/langs die planten lopen en met hun vacht die zaden veel sneller kunnen verspreiden dan een paar WEO'ers met hun schoenen en/of broek. Ik was er voorstander van om die invasieve planten uit te roeien maar nu dat niet blijkt te kunnen, zit er niets anders op dan te accepteren dat die planten een blijvertje zijn en dan heeft het n.m.m. weinig zin om ze te negeren. Bovendien heeft de Rijksoverheid de handel in die planten (nog steeds) niet verboden en kunnen die zaden dus elk jaar weer verspreid worden via tuincentra en de mensen die ze thuis in de tuin zetten.

[rietorchis]

Het gaat bij het Soerendoncks Goor níet om de door Joop vermelde kruising, maar om de soort Spiranthes cernua. De genoemde kruising is veel groter dan de soort. Door Joop genoemde groottes zijn in het Soerendonck-gebied (tot nu toe 4 verschillende percelen) niet te vinden; hoger dan 35 cm zijn ze er niet.
Meerdere commentatoren reppen dat het om een invasieve soort gaat. De aanduiding "invasief" is volgens mij helemaal niet aan de orde.

De EU heeft regels vastgesteld voor invasieve uitheemse soorten, vastgelegd in Verordening nr. 1143/2014, en heeft een lijst opgesteld van invasieve exoten van “Unie-belang"; de zgn. Unielijst. Op die lijst staan - onder veel meer - Japanse duizendknoop, Reuzenbereklauw, Reuzenbalsemien en Amerikaanse rivierkreeft. De NVWA (Nederlandse Voedsel- en WarenAutoriteit)( is verantwoordelijk voor de uitvoering van de EU-verordening in Nederland.. Ik kan u verzekeren dat geen van de in de commentaren genoemde soorten of hybriden op deze lijst voorkomt; sowieso geen enkele orchidee.

Invasieve exoten zijn op de Unielijst geplaatst omdat ze in delen van de EU schade toebrengen aan de biodiversiteit en/of ecosysteemdiensten. Of ze zullen dat in de toekomst waarschijnlijk gaan doen. Ze kunnen ook nadelige gevolgen hebben voor de menselijke gezondheid, veiligheid of de economie.
Ik denk dat er nauwelijks argumenten zijn te noemen die aangeven dat S. cernua economische schade veroorzaakt of op enigerlei wijze schade toebrengt aan de natuur en/of mens. Een excursie naar het Soerendonckse Goor kan de WEO(-leden) helpen de discussie over invasiviteit, exoten, al dan niet bestrijden en dergelijke met meer valide argumenten te voeren; we hebben het dan immers zelf ter plekke gezien!

[jtendam]

Een paar opmerkingen naar aanleiding van de bijdrage van Roel:

- Uit DNA-analyses door Naturalis blijkt dat het wel degelijk gaat om de basterdschroeforchis, een gekweekte kruising tussen knikkende schroeforchis (S. cernua ‘Chadd’s Ford’) en welriekende schroeforchis (S. odorata).
- De planten kunnen groter zijn dan Spiranthes cernua, maar dit is afhankelijk van welke de moeder- of vaderplant is.
- De basterdschroeforchis kan zich, anders dan de 'reguliere' schroeforchissen, uiterst snel vermenigvuldigen. Dit gebeurt door zelfbestuiving, door uitlopers en door uitlopen van stukjes wortelstok. De Hortus Botanicus Leiden heeft dit met proeven laten zien. En daarbij kan al in het eerste jaar bloei en zaadzetting optreden.
- De basterdschroeforchis levert theoretisch ook gevaar op voor hybridiseren met onze eigen herfstschroeforchis (bloeitijden overlappen) en wellicht ook voor de zomerschroeforchis. Bloeitijden hiervan overlappen niet echt maar er zijn altijd laat- en vroegbloeiers.
- De tuinplant staat inderdaad (nog) niet op de Unielijst als invasieve exoot. Maar waarom zou Staatsbosbeheer jarenlang met veel inzet en kosten proberen de tuinplant uit het natuurgebied te verwijderen? En juist vanwege dit invasieve karakter heeft Staatsbosbeheer het moeten opgeven. Overigens geen reden om er niet te gaan kijken en aan Staatsbosbeheer te vragen hoe zij er tegenaan kijken.

Verder lezen?

Amerikaanse Schroeforchis (Spiranthes) in België en Nederland (Marie Madeleine Chabert, Jessica Sieljes & Barbara Gravendeel, lezing WEO 27 februari 2016)

https://www.verspreidingsatlas.nl/5648

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nat ... ?msg=32704

Gravendeel, B., Loop, J. v. d., Geraedts, W., & Beringen, R. (2020). Basterdschroeforchissen. Kijk op Exoten, 9(2), 6-7.

Kobossen, R. (2020). Opkomst van de knikkende schroeforchis in de Nederlandse natuur. De Levende Natuur, 121(4), 146-147.

Van Veenhuisen L.S., J.M.M. van der Loop, C.M.E. Hiddes, & H.H. van Kleef. (2021). Eindrapportage: Onderzoek & bestrijding Knikkende Schroeforchis NATURA 2000 Leenderbos-Groote Heide. Nijmegen: Stichting Bargerveen.

Kreutz, C. A. J. (2014). Schroeforchissen in Nederland. Floron-nieuws, 21, 12-13.

Kreutz, C., Hans Dekker, Minne Feenstra, Dick (Th.B.M.) Kerkhof, Rien (M.H.) Schot, & Jo (J.A.M.) Schunselaar. (2016). Schroeforchis (Spiranthes Rich.) in Nederland. Gorteria, 38.

Joop ten Dam

[Michiel Janssen]

Wat ik me kan herinneren van mijn bezoek jaren geleden aan de groeiplaats is dat SBB van meet af aan toen bekend was dat het om een Amerikaanse schroeforchis ging al die planten wilde weghalen vanwege de floravervalsing en omdat de planten ongenode bezoekers aantrokken (orchideeënliefhebbers en/of fotografen) die de groeiplaats verstoorden die toevallig ook het leefgebied was van ik meen de larven van een zeer zeldzame zweefvlieg (moerasknikspriet) waarvan de larven parasiteren op de mierennesten in die groeiplaats. De groeiplaats zelf die we toen hebben bezocht is namelijk verboden te betreden omdat je daarvoor van het pad af moet, wat niet is toegestaan. Maar de exponentiële uitbreiding van het aantal bloeiende planten was voor SBB ook een reden om ze te willen bestrijden. Een exponentiële uitbreiding van het aantal bloeiende planten kun je invasief noemen of misschien beter potentieel invasief. De overheid loopt doorgaans altijd achter de feiten aan, helaas.

In 2021 is hier op het forum ook (kort) over gediscussieerd n.a.v. mooie foto's van Luc Segers: viewtopic.php?f=4&t=2894