Taxonomische status subsp. / var. / f. , D. incarnata

[Mark Meijrink]

Naamgeving & Soortsbegrip bij Dactylorhiza incarnata

Uiteenzetting
Met deze discussie hoop ik voor mezelf een aantal dingen duidelijk te krijgen, maar ook een discussie aan te slingeren onder WEO- / forumleden. Als voorbeeld heb ik Dactylorhiza incarnata genomen daar in Nederland verschillende vormen / variëteiten / ondersoorten worden onderscheiden wat in strijd is met enkele zaken die ik op school leer.

Definities

Ondersoort
een geïsoleerde populatie van planten die zowel door een geografische barriere als door reproductieve organen van elkaar gescheiden zijn. Daarnaast zou een dergelijke populatie genetische verschillen moeten vertonen met de moederpopulatie. (Alhoewel genetica een belangrijke rol (kan) spelen in het soortsbegrip laat ik deze in de discussie buiten beschouwing omdat deze voor ons leken niet te onderzoeken is)

Variëteit
de rang variëteit zowel binnen de zoölogie als botanie is omstreden en wordt ook bijna niet gebruikt. (bij zoölogie bijna niet) Zoals Heukels' flora terecht vermeldt is het verschil tussen ondersoort en variëteit vaak subjectief. De definitie volgens Heukels' flora: "groepen van planten die zich binnen een bepaalde soort onderscheiden door slecht één kenmerk, waarvan het onzeker is of het op onderlinge verwantschap van de desbetreffende planten wijst". Dus betreft het bijna altijd standplaatsmodificaties die morfologische verschillen binnen een soort ten gevolge hebben.

Vormen (Forma's)
bij vormen betreft het vaak een verschil in bloemkleur (enkele exemplaren) binnen een bestaande populatie.

Beschreven subsp., var., f., D. incarnata in Nederland
- Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata
- Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea
- Dactylorhiza incarnata subsp. lobellii
- Dactylorhiza incarnata var. dunensis
- Dactylorhiza incarnata f. dunensis
- Dactylorhiza incarnata f. ochrantha

p.s. misschien vergeet ik er nog een paar aanvullingen zijn welkom!

Duinvormen D. incarnata
Omtrent de duinvormen van de D. incarnata bestaat naar mijn mening nogal wat onduidelijkheid. Zo worden de kleine gedrongen exemplaren die op alle waddeneilanden voorkomen door Landwehr beschreven als de forma. dunensis. Dhr. Kreutz echter beschrijft deze forma als een synoniem van de subsp. lobellii. Echter afbeeldingen in zijn werk (Veldgids Nederlandse orchideeën, 2e druk) laat een afbeelding zijn die duidelijk afwijkt van de vormen die op de waddeneilande voorkomen. Wanneer ik meerdere afbeeldingen van planten bekijk die in het duingebied ten zuiden van Bergen tot aan Zeeland voorkomen lijken deze toch meer bloemen per bloeiaar te bevatten. Ook de stengel van de bloeiaar is langer t.o.v. de vormen op de Waddeneilanden. Mogelijk dat kalkrijkdom hier een rol in speelt? De scheiding tussen kalkrijk en kalkarm ter hoogte van Bergen lijkt een invloed te hebben op deze planten. Daarnaast lijkt dit veroorzaakt te worden door lage stikstofgehaltes. In deze duinvalleien heeft vaak nog weinig bodemvorming plaatsgevonden. Ook Kreutz beschrijft in De Orchideeën van Nederlands dergelijke planten die voorkomen in populaties met 'normale planten'. Dit heb ik echter nooit waargenomen, misschien dat iemand anders dit kan bevestigen of ontkrachten?. Het is dus aannemelijk dat de duinvormen slechts standplaatsmodificaties zijn en daarom dus naar mijn mening slechts de rang variëteit zou toebehoren.

Daarnaast worden soms kleurvormen waargenomen. In 90% van alle gevallen gaat het om erg lichte kleurvormen maar wel met enig spoor van een honingmerk. In enkele gevallen betreft het geheel witte planten of andere afwijkende kleurvormen (zie bericht Ed Wijngaarden over D. incarnata subsp. coccinea) Naar mijn mening is de rang van forma hier gepast daar het altijd om enkele afwijkende exemplaren binnen een populatie gaat. Ook zijn deze soorten niet van geografische en reproductief van elkaar gescheiden*. Integenstelling tot Ierland waar volgensmij populaties van alleen subsp. coccinea of duitsland waar een gehele populatie van witte planten subsp. ochroleuca voorkomt. Maar of deze soorten daadwerkelijk geografisch en reproductief gescheiden van andere populaties zijn is mij nog onduidelijk. Misschien dat iemand hier meer over weet? Aan de andere kant hoe moet men eigenlijk een geografische barriere opvatten? Een waddeneiland?

M.v.gr. Mark

[Martin van den Hoorn]

Hoi Mark,
Het blijft een moeilijke discussie. Feit is dat orchideeen erg variabel zijn en gemakkelijk kruisen. En dat iederen orchideeengek elke aparte vorm wil benoemen. Liefst als soort. Om deze discussie ook eens aan te zwengelen heb ik er destijds iets over in Eurorchis geschreven. Ik zend een pdf van het artikel mee.
Graag hoor ik je reactie.