Sardinië

[Gerrit]

Op de foto zien we Cyclamen repandum en Neotinea maculata
Niet zo gek, want beide houden van schaduw. De Cyclamen overigens heeft alle schaduwplekken van het eiland voor zichzelf geclaimed. En het is een voorjaarsbloeier zoals u ziet. Dat kan dus ook: Cyclamen in de lente.

[Gerrit]

Orchis anthropophora is de bekende poppenorchis

[Gerrit]

Ophrys speculum

[Gerrit]

Ophrys incubacea

Een kleine orchidee met een flinke baard en met rechtop staande zwellingen, een lekker bedje voor de bestuivende zandbij. (Andrena morio)

[Gerrit]

Midden in de Iglesiente, in het hart van het orchideeëngebied ligt de tempel van Anthas.

Oorspronkelijk gebouwd door Carthago, de grote vijand van Rome. De Romeinen versloegen de Carthagers en verwoestten de tempel, maar bouwden hem daarna weer op. Ook al hou je er niet van, het is toch een schoonheid niet? En je bent er alleen he, zo in het voorjaar bij zonnig weer en 20 graden.

[Gerrit]

We verlaten het zuid-westen en vereplaatsen ons naar het centrum van het eiland, het Laconi district.

Onderweg komen we langs de grootste nuraghe van Sardinië, de Nuraghe Barumini. Een uurtje kan er nog wel vanaf om het bouwwerk te bezoeken. Ach ja, het valt toch wel moeilijk uit te leggen waarom we naar een eiland trekken zonder aan het strand te liggen of een cultureel uitstapje te maken. Aan het strand zijn we niet geweest, maar deze nuraghe, je rijdt er zowat tegen aan.

En het was toch leuk. Kijk maar, je kunt erop en erin en je krijgt uitleg.

[Ton]

Geweldige serie, Gerrit. Blij dat je het daar naar je zin had. Wij waren er in 2014, voor mij het mooiste van de drie grote eilanden.

[Gerrit]

Wij waren er in 2014, voor mij het mooiste van de drie grote eilanden.

Dank je Ton. De drie grote eilanden. Sicilië, Sardinië en Corsica bedoel je? Op Corsica zijn wij niet geweest voor de orchideeën. Maar de mooiste? Wat orchideeën betreft misschien wel Sicilië. Wat cultuur betreft wint Sicilië het zonder meer. Ik denk dat Corsica wat de orchideeën betreft wel wat minder is dan Sardinië en veel soorten komen op beide eilanden voor.

[Gerrit]

Het tweede deel van onze reis vindt plaats in het centrum van het eiland, de Laconi regio. We verbleven in een B&B niet ver van Sorgono, met zijn onvergetelijke pizzeria - niet onbelangrijk- aan het begin van het stadje.

Het is een heel ander gebied, bergachtig, koeler, heel andere vegetatie. Veel wilde bloemen en heel andere orchideeën. Ja het regent daar vaak en dat zie je aan de flora.

Eerst maar de vlinderorchidee, die we kennen onder de naam Anacamptis papilionacea, maar nu Vermeulenia papilionacea heet. Een eerbetoon aan de Nederlandse botanicus Piet Vermeulen uit de 1950-er jaren. Op Sardinë vinden we de variëteit vexillifera. Het is de dominante soort. Dus voluit:
Vermeulenia papilionacea var. vexillifera . Het zijn grote planten met sterke lijnen op de lip. Geen puntjes of streepjes. De helm is rood. Helm, engels hood, wordt gevormd door de middelste sepaal en de beide petalen. Deze helm, die soms wat losser, soms heel sterk gebogen is over het geslachtsorgaan van de plant is hier dus rood en gestreept.

Foto 1: de variëteit vexillifera
Foto 2: de witte vorm
Foto 3: een oranje vorm. Ik vind dit wel spectaculair. Wanneer zie je nou een oranje orchidee.

[Gerrit]

Een andere variëteit van de vlinder orchidee is rubra. Dus voluit: Vermeulenia papilionacea var. rubra.

[Gerrit]

Ik ben niet zo'n liefhebber van hybrides. In het veld is het natuurlijk leuk, maar voor zo'n artikel als dit heb ik liever zuivere vormen, indien mogelijk. Hybrides komen en gaan, staan natuurlijk aan de basis van nieuwe soorten als ze zich hebben gevestigd in grote populaties. Maar nu maak ik een uitzondering. Want de volgende hybrides komen in zulke groten getale voor in het gebied en worden ook door anderen genoemd, die ons voorgingen, dat het in mijn opinie om meer gaat dan een toevallige hybride, die ook al een naam schijnt te hebben: Vermeulenia xbornemannii.

Vermeulenia papilionacea var. vexillifera x Herorchis longicornu.

De lip is van vexillifera, de vorm en het streepjespatroon. De kleur paars is van longicornu alsmede de vorm van de helm en het voorkomen van een grote spoor. De groene adertje in de helm duiden op de morio afkomst van longicornu.

[Gerrit]

Orchis ichnusae is een Sardijnse soort. De naam duidt op de oude naam van Sardinië, Ichnusa. We hebben hem hier in het Laconi district gevonden maar ook in de Iglesiente, beide in aanzienlijke aantallen. Hij hoort bij de Orchis mascula groep.

[Gerrit]

Neotinea lactea

Op zich is dit een makkelijk te determineren soort. Maar sinds kort is er een kaper op de kust, die het gemakkelijke leven van de orchideeën liefhebber verzuurt. Er zou een tweede soort zijn die voor problemen zorgt, nl Neotinea corsica, een bijna vergeten taxon, maar nu afgestofd en opnieuw gepresenteerd. De kenmerken zijn echter zodanig multi-interpretabel, dat ik me er niet aan waag.

Misschien, heel misschien zou foto 3 Neotinea corsica kunnen zijn. De bloeiaar is cylindrisch en dat moet een kenmerk zijn, terwijl de bloeiaar van Neotinea eivormig is. Misschien kunnen de kenners hier hun oordeel over geven. (Ik heb helaas de hele bloeiaar niet gefotografeerd)

[Gerrit]

Een verrassing was de ontdekking van Orchis mascula
Voor ons Nederlanders een heel gewone orchidee, maar volgens de literatuur komt deze soort niet voor op Sardinië. Het is een soort voor West-Europa.

[Gerrit]

Herorchis picta, lijkt op Herorchis morio, heeft dus groene adertjes in de sepalen. De middenlob is hier korter dan bij morio, de kleur is paarser, maar verder zijn ze wel hetzelfde. Geografisch zijn ze gescheiden, dwz dat A. morio meer noordelijk voorkomt en A. picta de rol in zuidelijker streken overneemt. Maar waar de scheidslijn ligt, weet niemand. Echt handig dus.