Ophrys apifera: Encyclopedia of Orchids

[Jos Lammers]

Is iemand van de lezers bekend met het boek:
auteur: Alec Pridgeon
titel: The illustrated Encyclopedia of Orchids
uitgave: Timber Press, 1995
zie:
http://www.esveld.nl/boek.php?boek=+The ... c+Pridgeon+

In dat boek staat volgens mijn informant dat bij het houden van Bijenorchis in potten elke 2 jaar verpot moet worden omdat de plant anders het loodje legt vanwege een "verkeerde" bodemschimmel.
Deze informatie doet de vraag rijzen of het optreden van zo'n verkeerde bodemschimmel de reden zou kunnen zijn dat we hier (regio Haarlem) een aantal groeiplaatsen van Bijenorchissen in de loop van de tijd zien opschuiven (het gaat soms om 10-tallen meters) dan wel zien verdwijnen om na een paar jaar weer opnieuw op te duiken.
Ik ben benieuwd naar commentaar op dit vermoeden.

Groet, Jos

[martijn]

Hallo Jos,

Bijenorchis is in de natuur geen langlevende soort. Populaties kunnen snel verdwijnen. De knollen zijn inderdaad schimmel gevoelig. En in cultuur moet je ze inderdaad om de twee jaar verplanten, maar dat is met meer soorten zo. Daarin tegen zaait apifera zich wel makkelijk uit. Eigenlijk het zelfde wat honingorchis doet met lange uitlopers met een nieuwe knol, om verse grond voor de nieuwe plant te verzorgen. O. apifera doet dat met zaad.

Groet
Martijn

[orchforummaster]

Dag Jos, Martijn,

over orchideeën doen de meest rare fabels en mythes de ronde. Vooral als het gaat om schimmels. Ik heb in het verleden meerdere planten bekeken en zag dat een volwassen plant (dus met wortelknol) geen connectie meer heeft met een schimmel (mycorrhiza partner). In tegenstelling wat vaak beweerd wordt en als generaliseren antwoord wordt gegeven: orchideeën hebben schimmels nodig. Jazeker, maar vaak alleen in het kiemstadium. Het verhaal van schimmels die planten, of beter gezegd, de ondergrondse delen infecteren? met sterfte als gevolg ken ik wel, maar heb ik nooit gestoeld gezien op enige vorm van bewijs. Opmerkelijk is dat alle meldingen hiervan, bij mij bekend, komen van exemplaren die gekweekt worden.

Wat betreft het verdwijnen en opduiken van planten: beperk jezelf niet tot wat bovengronds afspeelt. https://orchid.unibas.ch/phpMyHerbarium ... 07.03m.jpg <-- een foto van een dwarsdoorsnede. De foto toont de ondergrondse delen van een volwassen Bijenorchis plant. De grote knol (de huidige knol) waar een plant uit zal groeien. De kleine knol betreft een nieuwe knol voor het daaropvolgend seizoen en is met een verbindingsorgaan verbonden aan de huidige knol. Wanneer de plant is uitgebloeid sterft de grote knol af (verschrompelt) en komt het verbindingsorgaan los van de grote knol. Bovenaan het verbindingsorgaan is een nieuw groeipunt te zien. De kleine knol heeft vervolgens tijd nodig om zich volledig te ontwikkelen. Dat gaat natuurlijk niet vanzelf daarvoor zijn bladen nodig (bovengronds) -> fotosynthese zodat de knol zich verder kan ontwikkelen. Hoelang het duurt totdat de kleine knol genoeg voedsel heeft, en weer bloei tot gevolg heeft is onduidelijk. Daarover heb ik geen gegevens. Wel is het goed mogelijk dat omstandigheden ertoe leiden dat het langer duurt en dus bovengronds een jaar niks is te zien. Tot slot, een andere optie is dat een plant gewoonweg sterft en op (nagenoeg) dezelfde plek zaad kiemt -> de gehele cyclus doorloopt en weer bloeit (dus bovengronds zichtbaar). Bij Vliegenorchis bv. gaat dit vrij snel (zaden kiemen in nazomer, planten komen bovengronds in de daaropvolgende zomer en bloeien het daaropvolgende jaar).

ps. ben geïnteresseerd in onderbouwing van die schimmel theorie en de stelling dat Honingorchis een nieuwe knol produceert via uitlopers en "verse grond" creëert voor de plant?

Mvgr Mark

[martijn]

Hallo,

Dat volwassen planten geen connecties meer met schimmels hebben hangt van de soort af. De meeste soorten gebruiken schimmels als bescherming tegen foute schimmels, dus niet om te groeien. Maar daar zijn ook weer uitzonderingen bijv. vogelnestje. Die heeft schimmels nodig om te groeien. En schimmels kunnen wel degelijk knollen aantasten, dat gebeurt ook bij bloembollen zoals narcissen en bij aardappelen. De ene soort is wat gevoeliger dan de ander. Dat zou een verklaring kunnen zijn waarom populaties van Orchis Pallens op eens verdwijnen. Een te droog voorjaar is trouwens ook nadelig voor deze soort.


Deze kennis heb ik vergaard door me juist niet te beperken tot de bovengrondse delen. Bij bijenorchis duurt het drie tot vier jaar van zaad tot bloeiende plant. De nieuwe knol van een bloeiende plant word gevormd op het moment dat de oude knol begint te groeien na de zomerrust. Dit is vaak oktober/november als er wat meer neerslag valt en de tempratuur zakt. Op het moment dat de plant bloeit in het daarop volgend jaar is de nieuwe knol nagenoeg klaar. En begint alles weer opnieuw. Dit houd de plant meestal drie jaar vol en dan houd ie ermee op. Maar bijenorchis zaait zich makkelijk uit in vergelijking met andere soorten.

Dan heb je nog vegetatieve vermeerdering. Dat betekend dat de plant een extra knol aanzet (Serapia's) of via het wortelstelsel (Goodyera, Cypripedium) De cyclus van de plant wordt hiermee aanzienlijk verkort. Ook kan een extra knol worden aangemaakt door een beschadiging van de oude knol of van de wortels.

Je ziet vaak bij de soorten die wat zuurder of wat voedselrijker staan dat het niet uitmaakt waar de nieuwe plant komt te staan. Er is immers voedsel genoeg voor meerdere planten. Kijk naar dactylorhiza-soorten en bijv. Serapias Lingua die af en toe tapijten van planten laat zien. De Honingorchis heeft heel veel kracht nodig om te groeien. De plant komt haast in zijn geheel uit de grond in een hele korte periode. Als de bladeren verschijnen komt de bloeistengel ook al mee naar boven. Eén plant kan dus niet te veel concurrentie gebruiken, vandaar de uitlopers. En ik zeg ook niet dat " de plant nieuwe grond creëert" voor de nieuwe knollen, maar een "nieuw plekje creëert" voor de nieuwe knollen in verse grond.

Mvg
Martijn.

[Mark]

Mij lijkt dit een moeilijke discussie om te voeren. Er is weinig tot geen informatie voorhanden en de kennis die aanwezig is gaat vaak niet verder dan een aantal waarnemingen.

Dat Honingorchis veel kracht nodig heeft, is wat mij betreft ook een aanname. Het is juist een soort die zo schraal mogelijk staat... Het 'opzoeken' van nieuwe/verse grond zie ik niet als een mogelijke aanleiding voor het vormen van extra knollen. Ik zie het meer als een meer succesvolle manier voor het verspreiden van het DNA. (ook allemaal aannames overigens).

@Martijn: op welke manier heb jij informatie verzameld over ondergrondse delen? Ik neem aan dat je daar uit zaad opgekweekte planten voor gebruikt hebt?

gr. Mark

[martijn]

Het is en blijft een lastig onderwerp inderdaad maar ik gebruik mijn eigen kennis en ervaringen en vorm zo eigen theorieën.

Dat de Honingorchis zo schraal staat heeft volgens mij te maken met de geringe hoogte van de planten. Als je zo klein bent kun je geen concurrentie van andere planten gebruiken. Daarom verdwijnt de soort ook als andere planten de overhand nemen. En juist omdat de soort zo schraal staat moet het dus op een andere manier met de voedingstoffen omgaan. Een nieuwe knol aan een uitloper kan het jaar daarop ook al bloeien.

Mijn kennis over de ondergrondse delen heb ik inderdaad verkregen van mijn eigen collectie (uit zaad verkregen planten). Ik merk af en toe dat er wat weerstand is tegen het in cultuur brengen van Europese orchideeën maar snap niet zo goed waarom. Ik neem aan jullie ook kamerplanten en planten in de tuin hebben die niet van hier zijn (zijn ook ooit gekweekt). Ik zie het zelf als voordeel voor de echte wilde populaties. Als je Europese orchideeën gewoon kunt kopen bij een speciaalzaak of in de toekomst gewoon bij de Tuinland, dan hoeven mensen ze niet meer uit de natuur halen. En dat hoeft ook niet meer, want er is genoeg aanbod op vele eerlijke verkregen planten. Zaai zelf ook uit op voedingsbodems en het valt niet altijd mee maar door gebundelde kennis kom je een heel eind. Je moet alleen veel geduld hebben.......C. calceolus bijv. duurt van zaad tot bloei tien jaar.

En tuurlijk.....een veld vol wilde orchideeën in natuurlijk habitat is het mooiste gezicht om te zien!!! Dat blijft altijd...


Groet
Martijn.

[Mark]

Hoi Martijn,

persoonlijke ervaringen zijn voor mij ook van groot belang in het vergroten van mijn kennis. Om dezelfde reden (en voor het kunnen maken van foto's) heb ook ik een aantal plantjes in agar staan.

Het is echter moeilijk persoonlijke ervaringen om te zetten naar goed onderbouwde/onderzochte opvattingen en inzichten. Daarvoor zijn vele waarnemingen nodig en dienen contradicties uitgesloten te worden.

gr. Mark