Aandachtspunten omtrent orchideeën in vegetatieve toestand

[Mark Meijrink]

Beste allen,

naar aanleiding van eerdere topics tracht ik hier een aantal aandachtspunten omtrent vegetatieve herkenning van orchideeën te bundelen. Aanvullingen en op- en/of aanmerkingen zijn altijd welkom.

Determinatie orchideeën in vegetatieve toestand
Hiermee bedoelen we niet bloeiende planten, rozetten, kiemplantjes en planten in knop. Tot op zekere hoogte vallen uitgebloeide planten ook onder dit 'kopje'. Het omslagpunt is wanneer de plant het chlorofyll terugtrekt en verwelking begint. Let op: bij sommige soorten sterven de vegetatieve delen (al) af wanneer de bloei aanvangt. Bij determinatie zijn spreekwoordelijk 'alle middelen geoorloofd' of anders gezegd, alles dat een (relatief) stabiel kenmerkend eigenschap van een vegetatieve orchideeënsoort vormt is bruikbaar, in veel gevallen dus ook het biotoop, levensgemeenschap, plantengemeenschap en standplaatscondities. Vergewis jezelf er echter wel van dat er geen valkuilen zijn!

Regel 1, én tevens natuurwet: er zijn altijd uitzonderingen!
Helaas houdt de natuur zich niet aan onze hokjesgeest, (kenmerkende) eigenschappen van soorten of andere systematiek.

Biotoop, levensgemeenschappen, plantengemeenschappen en heersende standplaatscondities
Zoals hierboven beschreven kan op basis van biotoop, gemeenschappen en standplaatscondities een belangrijke aanwijzing worden verkregen omtrent de aangetroffen soort. Voor Nederland zijn duizende vegetatieopnamen beschikbaar uit de Landelijke Vegetatiedatabank. O.a. op basis van deze data is het vijfdelige standaardwerk 'Plantengemeenschappen van Nederland' gestoeld. Kort samengevat vormen de beschreven plantengemeenschappen niks meer dan een statistische methode die bepaald in welke mate een soort trouw en kenmerkend is voor een specifieke plantengemeenschap. Het voorkomen van een plantengemeenschap op een specifieke plaats is veelal gebonden aan de heersende standplaatscondities en antropogene invloeden (menselijke invloed b.v. maaien). Zo is het voorkomen van Groenknolorchis - Liparis loeselii is b.v. beperkt tot de plantengemeenschappen: Knopbies verbond - Caricion Davallianae. Binnen de Knopbies-associatie - Junco baltici-Schoenetum nigricantis en de Associatie van Schorpioenmos en Ronde zegge - Scorpidio-Caricetum diandrae heeft Groenknolorchis een relatief hoge presentie, d.w.z. er statistisch gezien vrij veel in wordt aangetroffen. In dit geval is verder een splitsing te maken tussen beide plantengemeenschappen. Zo zijn de Knopbiesvegetaties beperkt tot het kustgebied en specifieker; de Waddeneilanden; Texel, en de Laagveenvegetaties beperkt tot Overijssel, Holland en Utrecht waar zij voorkomt in trilvenen. Dit houdt niet in dat Groenknolorchis niet zou voorkomen in aanverwante of contactgemeenschappen. Het voorkomen hier is echter zeer beperkt. Men snapt dus wanneer men Groenknolorchis zou willen zoeken eerst eens zou kunnen kijken naar de verspreiding van Knopbiesvegetaties, die binnen Nederland beperkt zijn tot Texel (goed ontwikkelde vormen). Omgekeerd geldt in dit geval ook. Wanneer men een rozet aantreft in een specifiek vegetatietype is het aantal 'kanditaten', aanzienlijk terug te brengen. Ik durf zelfs te stellen dat deze manier van 'filteren', nauwkeuriger en betrouwbaarder is dan op basis van het boek van Delforge mogelijke soorten filteren met als criteria land(en); en/of regio!

Tijdstip bovengronds aangetroffen delen
Het is natuurlijk voor de hand liggend dat niet alle soorten het hele jaar door vegetatief zijn aan te treffen (uitzondering: Dennenorchis - Goodyera repens!). Er is onderscheidt te maken tussen soorten met een voorjaar/zomer- en herfst/wintercyclus. Het betreft hier de ontwikkeling van een rozet. Soorten in NL met een wintercyclus: Harlekijn - Anacamptios morio, Hondskruid - Anacamptis pyramidalis, Bokkenorchis - Himantoglossum hircinum, Bijenorchis - Ophrys apifera, Vliegenorchis - Ophrys insectifera etc. Soorten met een voorjaars/zomercyclys zijn: Handekenskruiden - Dactylorhiza spec., Wespenorchissen - Epipactis spec., Keverorchis - Neottia, Orchis (m.u.v. O. anthropophora) - Orchis spec etc.

Vanavond of morgen meer....

-wordt dus vervolgd!-

M.v.gr. Mark