Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Hier vindt u onderwerpen die gedurende langere perioden actueel zijn

Moderator: Michiel Janssen

Gebruikersavatar
orchforummaster
Site Admin
Berichten: 201
Lid geworden op: wo dec 20, 2006 1:58 pm

Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door orchforummaster »

Vandaag vond ik op slikken langs het Volkerak in Noord-Brabant een exemplaar van Dactylorzhia incarnata subsp. coccinea, de rode vorm van de Vleeskleurige orchis, door Landwehr 'Steenrode orchis' genoemd.
Dit is heel toevallig, omdat ik afgelopen maandag (2-6-2008) de soort uitgebreid heb kunnen bestuderen en fotograferen in Ierland, waar ik op een korte orchideeënreis was. De soort groeit daar in duinvalleien. Vorig jaar heb ik de soort daar ook gevonden en verder op meerdere plaatsen in Ierland.
De plant die ik vandaag gevonden heb was identiek met de exemplaren uit Ierland. Het is natuurlijk mooi dat ik enkele dagen ervoor duizenden echte coccinea's heb gezien. Ik kan dan ook alleen maar concluderen dat het hem echt is, en niet een kleurvariant die 'in de buurt komt'.

De (onder)soort is m.i. nog nooit in Nederland gevonden. Alle orchideeënboeken geven aan dat de (onder)soort alleen in Ierland, Schotland en West-Engeland voorkomt.
Hij onderscheidt zich van de nominaatsoort door de steenrode kleur van de bloemen en de lage habitus (meestal 10-25 cm). De kleur is zeer opvallend en voor een geoefend orchideeënoog van afstand al te onderscheiden.
De kleur valt buiten de normale (aanzienlijke) kleurvariatie van de Vleeskleurige orchis. De bouw van plant en bloeiaar komt verder overeen met de duinvorm van de Vleeskleurige orchis.

De plant groeit op slikken aan de rand van het Volkerrak. De vegetatie komt overeen met die van natte duinvalleien en er is een gradiënt van zout (Melkkruid) naar zoet, waar de orchideeën staan.
Er komen massaal voor: Datctylorhiza praetermissa, Datctylorhiza praetermissa subsp. junialis, Dactylorhiza incarnata, Epipactis palustris en enkele exemplaren van Dactylorhiza maculata. In de beboste gedeelten groeit volop Epipactis helleborine.

De plant groeit tussen andere Vleeskleurige orchissen, die allemaal de gangbare lichtroze bloemkleur hebben. Er is maar één coccinea gevonden, maar de tijd ontbrak om het gebied nauwkeurig uit te kammen.

Omdat het maar één exemplaar is kun je je afvragen of dit alleen een kleurvariant is en of in Ierland, Schotland en Engeland deze variant zich als zelfstandige ondersoort gevestigd heeft (wat duidelijk het geval is, gezien de voorkomende populaties). De moeite waard om de ontwikkeling te volgen en ik zal zeker de komende jaren het gebied in de gaten houden.

VRAAG: wie heeft deze variant ooit in Nederland of Vlaanderen aangetroffen of gehoord dat deze gevonden is?

Hieronder een aantal foto's van de plant (de 1e vier) en ter vergelijking de planten uit Ierland (de laatste 3; vergelijk met name de detailopnamen). De kleur werd geijkt aan de hand van een meegefotografeerde grijskaart, dus is behoorlijk natuurgetrouw.


Ed van Wijngaarden

Volkerrak, 7-6-2008:
coccinea-2.jpg
coccinea-2.jpg (313.24 KiB) 21246 keer bekeken
coccinea-3.jpg
coccinea-3.jpg (188.64 KiB) 21241 keer bekeken
coccinea-4.jpg
coccinea-4.jpg (127.28 KiB) 21234 keer bekeken
coccinea-5.jpg
coccinea-5.jpg (124.36 KiB) 21230 keer bekeken
Ierland, Northbull Island, 2-6-2008:
coccinea-1.jpg
coccinea-1.jpg (446.67 KiB) 21252 keer bekeken
coccinea-7.jpg
coccinea-7.jpg (309.67 KiB) 21227 keer bekeken
coccinea-6.jpg
coccinea-6.jpg (150.59 KiB) 21185 keer bekeken
Gebruikersavatar
Walter
Berichten: 483
Lid geworden op: di dec 26, 2006 4:38 pm
Locatie: Nieuwkerken-Waas
Contacteer:

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!

Bericht door Walter »

Wij hebben deze vorm in 2002 gevonden aan de Grevelingendam, op een ligweide voor toeristen. Deze weiden (hooilanden) worden zeer kort gehouden en zijn eigenlijk te beschouwen als natte duinvalleien. Omdat de toeristen hier pas later komen (juli - augustus), zijn dit ideale terreinen voor orchideeën. We hebben hierover geschreven in Liparis 8 van 2002,
maar noemden hem Dactylorhiza incaranta forma roseus ZIMMERMANN. We vonden toen 4 exemplaren. Ze zijn roze tot baksteenkleurig, vooral de helm.
Dit jaar vonden we een gelijkaardige plant aan het Kennemermeer.
Ik weet niet of onze vondsten echte coccinea's zijn: jouw planten lijken nog roder dan de onze.
Bijlagen
sized_Dincfroseus.JPG
sized_Dincfroseus.JPG (165.86 KiB) 21088 keer bekeken
Met vriendelijke Vlaamse groeten !
Gebruikersavatar
Walter
Berichten: 483
Lid geworden op: di dec 26, 2006 4:38 pm
Locatie: Nieuwkerken-Waas
Contacteer:

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Walter »

Ik zal die oude dia's eens terug opzoeken van destijds: de planten toen waren ook echt diep rood. In ieder geval ligt jouw vindplaats niet ze org ver van die van de Grevelingendam.
Met vriendelijke Vlaamse groeten !
Ed van Wijngaarden

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Ed van Wijngaarden »

Halo Walter,

Het lijkt me interessaant om je dia's te zien. Mijn vindplaats is inderdaad niet ver van de Grevelingen.

Er komen regelmatig roze tot rood aangelopen varianten van de Vleeskleurige orchis voor, zoals de roseus. Deze varianten hebben vrijwel allemaal het kenmerk dat de helm donkerroze of rood gekleurd is, maar dat de volledig geopende bloemen aan de onderkant een lichter roze gekleurde lip hebben, die meer in het standaardkleurspectrum valt. De jonge planten zien er van afstand dan rood uit (m.n. de bovenkant) maar verliezen dat aspect bij de verdere bloei.
Ik zie dat ook terug in jouw foto, waar de onderste bloemen roze zijn.

Bij de subsp. coccinea is het rood de echte bloemkleur, dus deze vertonen geen tweekleurig effect maar blijven tijdens de gehele bloei steenrood. Zelf de uitgebloeide bloemaar heeft een andere kleur.

Al met al lijkt het me de moeite waard te onderzoeken of Dactylohiza incarnata subsp. coccinea vaker in Nederland voorkomt en mogelijk moet worden toegevoegd aan onze orchideeënflora.

Ik wil dan ook alle orchideeënliefhebbers oproepen om in bestaande populaties Vleeskleurige orchis naar deze ondersoort op zoek te gaan.

Dus: kijk bij bestaande populaties in het kustgebied of er rode exemplaren tussn staan. Ze horen er van afstand echt anders uit te zien. Kijk of de rode kleur zich voortzet over alle bloemen van de bloeiaar, ook de onderste. Als dit niet zo is (bloeiaar min of meer tweekleurig of met een kleurovergang) dat is het geen coccinea.
Is dat wel zo, maak dan een goed foto van de hele plant, bloeiaar en afzonderlijke bloemen. Fotografeer op één foto een grijskaart of een stuk wit papier mee om de exacte witbalans te kunnen instellen.

Plaats een reactie op dit bericht of geef (in geval van gevoelige vindplaats) de gegevens per e-mail aan mij door.

Alvast bedankt.
J. Essink

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door J. Essink »

In het Elperstroomgebied ( kortgeleden aangemeld voor Natura 2000) hebben wij ook een D. incarnata met rode bloemen. De grondkleur van de lip is rose, maar de tekening is donker rood, hierdoor toont de bloem in zijn geheel dan ook veel roder dan de vleeskleurige. De planten zijn vrij gedrongen max. 10 cm hoog en komen bijna niet meer boven het gras (blauwgras) uit. De bladeren zijn langer dan de bloemaar. Hans Dekker noemt deze plant D. incarnata ssp. serotina. Vorig jaar vonden wij met moeite ca. 14 exemplaren, maar een telling van gisteren gaf ca. 110 exemplaren. Ik vind wel een mooie hybride van D. majalis met deze rode incarnata.

Hartelijke Drentse groeten,

Jan Essink
Gebruikersavatar
orchforummaster
Site Admin
Berichten: 201
Lid geworden op: wo dec 20, 2006 1:58 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door orchforummaster »

Hallo Jan,

Dat is net het verschil tussen coccinea en andere rode vormen van incarnata: bij coccinea is de basiskleur van de lip rood. De lijntekening heeft de normale kleur of is iets roder, waardoor het contrast tussen de lip en de lijntekening wat minder is. Op de detailtekening van de gevonden plant hieronder is dit goed te zien.
Bij ander kleurvarianten is de basiskleur roze en wordt de rode kleur veroorzaakt door de lijntekening of de rood aangelopen bovenkant van de bloemen en/of de ongeopende bloemen.

Overigens geven Davis, Davis and Huxley (Wild Orchids of Britain and Europe) aan bij coccinea: "Distribution: UK and Ireland, with undocumented records from Holland".

coccinea-1-2.jpg
coccinea-1-2.jpg (162.36 KiB) 20978 keer bekeken
Gebruikersavatar
Jos Lammers
Berichten: 953
Lid geworden op: wo dec 20, 2006 5:40 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Jos Lammers »

Beste Jan,

Als het criterium zou zijn dat de basiskleur van de lip rose is, dan zou het exemplaar dat bij het Kennemermeer gevonden is ook tot ssp. coccinea behoren. De bovenste bloemen hebben deze basiskleur, een lager staande is witter ("verbloeid", zie Landwehr). Om tot een goede conclusie te komen zouden we volgend jaar (bij nieuwe bloei) dit exemplaar en andere nabijstaande eens goed moeten bekijken. Het lijkt er op dit moment op dat we ook in dit geval met coccinea te maken hebben.
Zie foto van bijna uitgebloeid exemplaar van 14 juni j.l.
Groet
Jos
Bijlagen
DSC02332-kl.jpg
DSC02332-kl.jpg (56.38 KiB) 20872 keer bekeken
Gebruikersavatar
Walter
Berichten: 483
Lid geworden op: di dec 26, 2006 4:38 pm
Locatie: Nieuwkerken-Waas
Contacteer:

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Walter »

dag beste mensen allemaal,

naar aanleiding van de voordracht van Ed van Wijngaarden over de orchideeën in Ierland en de eerdere melding van het mogelijke voorkomen van Dactylorhiza coccinea (PUGSLEY) AVERYANOV ben ik toch eens gaan graven in mijn dia's. Ik heb de bewuste opname gevonden van 09 juni 2001, toen er een excursie was onder leiding van Ruud Wielinga voor SEMO (Studiegroep Europese en Mediterrane Orchideeën Vlaanderen) en SOE (Section Orchidées d'Europe des Naturalistes Belges Wallonië)

Ik denk dat deze plant zeker overeenkomt met de vondst van Ed eerder dit jaar.
Bijlagen
sized_F1000246.JPG
sized_F1000246.JPG (230.34 KiB) 20745 keer bekeken
Met vriendelijke Vlaamse groeten !
Gebruikersavatar
orchforummaster
Site Admin
Berichten: 201
Lid geworden op: wo dec 20, 2006 1:58 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door orchforummaster »

Hallo Walter,

Dat ziet er inderdaad uit als een coccinea.
Verder heb ik gehoord dat er in de weken na mij mensen op de groeiplaats langs het Volkerrak zijn wezen kijken, die bijna 20 bloeiende planten hebben gevonden. Hiermee lijkt dus sprake van een populatie en dus een echte vestiging en geen incidentele kleurafwijking.

Er kan nu met zekerheid worden vastgesteld dat Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland voorkomt.

De komende jaren zal ik de groeiplaats zeker in de gaten houden.
Het lijkt me echter zeer nuttig onderzoek te doen naar het voorkomen van deze fraaie ondersoort.
De foto van Walter laat zien dat hij ook elders gevonden kan worden (hoewel redelijk in de buurt).

Ik roep daarom iedereen op om populaties van de Vleeskleurige orchis te onderzoeken om te zien of coccinea er voorkomt.

De ondersoort moet aan de volgende kenmerken voldoen:

- habitus als de Vleeskleurig orchis: ongevlekte, vlezige bladeren, de toppen vaak tot aan de bloeiaar; stevige gedrongen plant, vaak maar 10-25 cm hoog, maar soms veel groter
- basiskleur van de lip rood, steenrood of donkerrood; deze kleur moet zich tot aan de onderkant van de lip voortzetten en tevens op alle bloemen van de bloeiaar, tot aan de onderste bloemen toe;
tweekleurige, roodachtige exemplaren van Dactylorhiza incarnata waarbij de bovenkant van de bloeiaar rood is maar de onderste bloemen duidelijk lichter zijn voldoen niet aan de beschrijving; het beste kunnen exemplaren die volledig in bloei staan beoordeeld worden.
- bloeit typisch ca. 2 weken later dan D. incarnata
- te verwachten biotoop: vochtige duinvalleien, opgespoten tereinen, vochtige wegbermen, m.a.w. in hetzelfde biotoop als D. incarnata en zal waarschijnlijk vaak in gemengde populaties optreden

Iedereen die denkt planten gevonden te hebben wordt gevraagd foto's te maken van de hele plant -met bladeren-, bloeiaar en detailopnamen van de bloem.
Zet de reacties op het forum, dan kan iedereen de ontwikkelingen volgen.

Met orchideeëngroeten,

Ed van WIjngaarden
Gebruikersavatar
Hans Dekker
Berichten: 985
Lid geworden op: vr dec 12, 2008 7:15 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Hans Dekker »

Moi mensen,

Hier een paar foto's van variaties van D. incarnata.

Groeten,

Hans
Bijlagen
DN-D. incarnata Hazematen Roden 10-6-08 (1).jpg
DN-D. incarnata Hazematen Roden 10-6-08 (1).jpg (72.27 KiB) 20561 keer bekeken
DN-D. incarnata Hazematen Roden 10-6-08 (20).jpg
DN-D. incarnata Hazematen Roden 10-6-08 (20).jpg (124.15 KiB) 20547 keer bekeken
DN-D. incarnata ssp. serotina Elperstroom 22-5-07 (8).jpg
DN-D. incarnata ssp. serotina Elperstroom 22-5-07 (8).jpg (111.85 KiB) 20537 keer bekeken
DN-D. incarnata Elperstroom 3-6-08 (4).jpg
DN-D. incarnata Elperstroom 3-6-08 (4).jpg (76.4 KiB) 20530 keer bekeken
DN-D. incarnata Elperstroom 3-6-08 (26).jpg
DN-D. incarnata Elperstroom 3-6-08 (26).jpg (124.5 KiB) 20520 keer bekeken
Jan Essink
Berichten: 974
Lid geworden op: wo nov 05, 2008 9:40 pm
Locatie: Elp

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Jan Essink »

Hans,

Mooie plaatjes van deze incarnata's, heb ze ook allemaal gevonden.
in 2007 niet meer dan ca. 10 stuks en in 2008 over de honderd.
Wat mij opvalt bij plaatje 3 zijn de bladeren. Waren die gevlekt aan beide zijden of was dat een beschadiging. Ik ken maar 1 soort met vlekken aan beide zijden en dat is D. cruenta.

De hartelijke Drentse groeten,

Jan
Gebruikersavatar
Hans Dekker
Berichten: 985
Lid geworden op: vr dec 12, 2008 7:15 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Hans Dekker »

Moi Jan,

Ja dat klopt. De bladeren zijn soms heel licht gevlekt. Dat was mij 25 jaar geleden al opgevallen, toen ik de planten na jaren van afwezigheid weer in de Elperstroom terug vond. Ik weet niet zeker of het een kenmerk van serotina is dat al vaker is gesignaleerd.
Dit jaar was het inderdaad aardig goed met incarnata. Volg je ook de ontwikkelingen i.v.m. het beheerplan Natura 2000 voor de Elperstroom?

Hartelijke groet,

Hans
bijlaanzee
Berichten: 6
Lid geworden op: vr mei 15, 2009 5:58 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door bijlaanzee »

Gisteren, 14 mei 2009, zag ik de meeste exemplaren van deze speciale ondersoort op een plek gewoon vlak naast een druk fietspad in de duinen. De meesten zaten nog in de knop. Vorig jaar stonden daar een stuk of 5 orchideeen, waaronder 2 van die donkerrode, als ik het me goed herinner. Nu staan er wel 30 van die donkerrode dicht bij elkaar, schat ik, en maar een enkele gewone d. incarnata. Verderop in een duinvallei zag ik een stuk of 10 coccinea naast een paar gewone d. incarnata.
Jacob Bijl
Gebruikersavatar
Hans Dekker
Berichten: 985
Lid geworden op: vr dec 12, 2008 7:15 pm

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Hans Dekker »

Hallo Jacob,

Waar in de duinen vond je die planten? Is dat een andere plek dan Grevelingen/Volkerak uit het begin van dit onderwerp? Wanneer staan ze ongeveer in volle bloei? Alhoewel ik aan de andere kant van het land woon, wil ik bezien of er een gaatje in de agenda te vinden is om een kijkje te nemen.

Hartelijke groeten,

Hans
Gebruikersavatar
Martin van den Hoorn
Berichten: 440
Lid geworden op: zo feb 11, 2007 4:24 pm
Locatie: Veenendaal

Re: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea in Nederland!(?)

Bericht door Martin van den Hoorn »

Beste Hans en Jakob,
Willen jullie de uitwisseling van de vindplaatsen buiten het forum om doen. Dit ter bescherming van de planten. Ik denk dat we, omdat dit taxon niet in de Nederlande flora's staat, niet zomaar kwijt kunnen op telmee.nl of waarnemingen.nl. We krijgen nog een eigen telmee portal waarin we alle orchideeen kwijt kunnen, hier wordt aangewerkt. Maar zo ver is het nog niet. Ik wil daarom een database aanleggen met alle vondsten van dit taxon aangevuld met foto's. Dit zodat we alle vondsten officieeel bij FLORON kunnen melden. Dus willen jullie mij ook via de mail de gegevens sturen?
Groet Martin
voorzitter WEO.
Plaats reactie